زهره مهرنوروزی-در سال‌های اخیر، دیپلماسی ایران با تمرکز بر تقویت روابط منطقه‌ای، گام‌های مهمی در جهت همکاریهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی برداشته است. ایران با بهره‌گیری از دیپلماسی فعال و چندجانبه‌گرایانه، تلاش کرده است تا روابط خود را با کشورهای همسایه و منطقه به سطحی پایدار و سازنده برساند. این سیاست نه‌تنها موجب افزایش قدرت چانه‌زنی ایران در مذاکرات بین‌المللی شده، بلکه زمینه‌ساز همکاریهای گسترده در حوزه‌های انرژی، تجارت و امنیت نیز بوده است.
از قدیم الایام روابط فرهنگی بین اقوام و ملل مختلف وجود داشته است و فرهنگ‌ها همیشه بر یکدیگر تأثیر داشته‌اند که گاهی به قصد و گاهی به طور پیش فرض انجام می‌شده است. از سفرهای مارکوپولو، سفرهای دریایی وایکینگها، سفرهای طولانی مردم در طول مسیر ابریشم و مسیر ادویه در عرض آسیا به اروپا و آفریقا، توسعه طلبی تمدن‌های مصر باستان، تمدن‌های مختلف آسیایی، و امپراتوری روم، رنسانس ایتالیا و حرکت مردم آفریقا و ملت‌های این قاره همه را می‌توان در چارچوب دیپلماسی فرهنگی تحلیل کرد. آنچه امروزه متفاوت است سرعت و سهولت ارتباطات و سفر است. در این بین علیرغم گسترش بازیگران غیردولتی اما نقش دولت، چه به تنهایی و چه در تعامل نزدیک با جامعه مدنی، در ترویج فرهنگ خود در خارج از مرزهای سرزمینش، و در استفاده از نقاط قوت فرهنگی خود در پیشبرد سایر اهداف سیاست بین المللی آشکار است و یکی از محورهای گسترده دیپلماسی فرهنگی است.
سهم فرهنگ در استراتژیهای سیاست گذاری به ویژه با توسعه دیپلماسی فرهنگی، که نقش مهمی در روابط بین المللی کنونی ایفا می کند، ارتقا یافته است. دیپلماسی فرهنگی ابزار بسیار مهمی برای انتقال فرهنگ و ارزش‌های ملی است. نقش اصلی دیپلماسی فرهنگی، ترویج گفت‌وگوی فراملی بین فرهنگ‌ها و ملل مختلف است که به‌ویژه امروزه تقابل غرب و جهان اسلام بر اهمیت این امر افزوده است. هدف اصلی این نوشتار برجسته کردن نقش ارتقا یافته فرهنگ در سیاست هر کشور مشارکت کننده در نظام بین المللی مدرن است.
در دهه‌های اخیر، رویدادهای زیادی رخ داده است که به پیدایش ماهیت بحرانی بُعد فرهنگی سیاست بین‌الملل مدرن کمک کرده است، از جمله جنگ‌های مدرن که به شدت تحت تأثیر باورهای قومی، فرهنگی و مذهبی بوده‌اند. مسائلی که شامل تضاد تمدن‌ها، حملات تروریستی به دلایل مذهبی، اهمیت روزافزون عناصر «قدرت نرم» در دیپلماسی مدرن و همچنین تأثیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بر روابط بین مردم و دولت‌ها است که همه نشان‌دهنده این رویکرد هستند.
هنر دیپلماسی اجماع جهانی است
علی محمدپور کارشناس حقوق بین الملل می گوید: تقویت حیثیت یک کشور مبتنی بر تمایل کشور برای تقویت جایگاه و اعتبار خود در جهان است. یک کشور میتواند با اشاعه فرهنگ، ارزش ها و سنت‌های خود چهره خوبی در خارج از کشور شکل دهد. ترویج درک متقابل بین کشورها و افراد بر این ایده استوار است که جهل و عدم درک منجر به خصومت بین مردم می‌شود به همین دلیل است که برای نمونه برنامه‌های مبادله و بورسیه‌های تحصیلی در زمینه آموزش ایجاد شده‌اند که تأکید ویژه‌ای بر یادگیری و گسترش زبان به منظور ارتقای تفاهم بین مردم دارد.
وی بیان کرد: برای مدت طولانی، نهادهای دولتی بازیگران اصلی دیپلماسی فرهنگی بودند، زیرا تا حد زیادی مدیریت امور خارجی را در انحصار خود درآوردند، که به عنوان "حوزه تخصصی" عمل آنها تلقی میشد. با این حال، از زمان جنگ جهانی دوم، ساختار روابط بین الملل دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است. در این مدت عوامل جدید دیپلماتیک (دولتی و غیردولتی) ارائه شده و در عین حال توسعه شگرفی در فناوری اطلاعات و ارتباطات رخ داده است. اهمیت این ابزار با افزایش اختلافات فرهنگی و مذهبی بین کشورها، به ویژه بین جهان اسلام و غرب، آشکارتر شد. این امر به نوبه خود منجر به ایجاد دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی شد که نقش کلیدی در دیپلماسی فرهنگی داشتند.
این کارشناس افزود: قرن بیست و یکم با حضور روزافزون اختلافات فرهنگی بین مسلمانان و جهان غرب مشخص شده است. عوامل متعددی در تنش‌های فرهنگی کنونی در جهان به خصوص جهان غرب در مقابل جهان اسلام نقش دارند. این عوامل عبارتند از مهاجرت، تروریسم، سیاست خارجی برخی کشورهای غربی در قبال جهان اسلام، مفهوم آزادی بیان و مطبوعات و محدودیتهای آزادی مذهبی در هر دو جهان، این رقابت‌ها اغلب به سطوح بحرانی رسیدهاند و در نتیجه آسیب پذیری روابط بین دو جهان را برجسته کرده‌اند.
وی گفت: دیپلماسی کلید صلح امنیت جهانی است تقویت دیپلماسی لازمه تداوم کشورها در سازمان بین الملل است ولازم است کشور ما در حوزه فرهنگی تلاش کند تا فرهنگ ایرانی اسلامی را به جهان بشناساند.
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، بر ضرورت تقویت روابط ایران با همسایگان و ایجاد اجماع منطقه‌ای برای افزایش قدرت چانه‌زنی در مذاکرات تأکید کرد.
سید مرتضی محمودی، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با مهر، با تأکید بر لزوم تقویت روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای همسایه و همسو، اظهار کرد: شرایط منطقه‌ای و جهانی به گونه‌ای است که می‌توان از اشتراکات مواضع برای گسترش همکاری‌ها بهره‌برداری کرد.
وی افزود: یکی از هنرهای دستگاه دیپلماسی و از ابزارهای اصلی موفقیت آن، توانایی در ایجاد اجماع بین‌المللی برای دستیابی به اهداف ملی است. صرف اعلام مواضع و اصرار بر حق خود در زمینه‌هایی نظیر غنی‌سازی کافی نیست، بلکه باید این مواضع را در قالبی از اجماع و حمایت منطقه‌ای و بین‌المللی مطرح و دنبال کرد.
محمودی با اشاره به نقش تعاملات منطقه‌ای در ایجاد قدرت جمعی، تصریح کرد: در صورتی که ما بتوانیم کشورهایی چون پاکستان، هند، روسیه، چین و کشورهای حوزه خلیج فارس را با سیاست‌های خود همراه کنیم و در قالب یک اجماع منطقه‌ای حول محور منافع و مواضع جمهوری اسلامی ایران گرد آوریم، این موضوع قدرت چانه‌زنی ما را در مذاکرات بین‌المللی به طور قابل توجهی افزایش خواهد داد.
این نماینده مجلس شورای اسلامی ادامه داد: لازمه این دستاورد، فعالیت مستمر و هوشمندانه دستگاه دیپلماسی است. سفرهای مداوم، حضور فعال در کشورهای دوست و همسو و جلوگیری از فاصله افتادن در روابط، عناصر اساسی یک دیپلماسی فعال محسوب می‌شوند.
وی با یادآوری ویژگی‌های برجسته شهید امیرعبداللهیان، گفت: یکی از ویژگی‌هایی که مقام معظم رهبری نیز به آن اشاره کردند، نقش تأثیرگذار شهید امیرعبداللهیان در حل مسائل منطقه‌ای و جهانی و ایجاد اجماع به نفع جمهوری اسلامی بود. در دوران سه‌ساله دولت شهید رئیسی، شاهد فعالیت‌های مستمر دیپلماتیک شهید امیرعبداللهیان بودیم؛ از بحران منطقه و غزه گرفته تا حوزه‌های دیگر، وی همواره در حال رایزنی و تعامل با کشورهای دوست، همسایه و حتی فرامنطقه‌ای بود.
محمودی در پایان تأکید کرد: تداوم چنین رویکردی در دستگاه سیاست خارجی میتواند نقش ایران را در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی تقویت و منافع ملی را بیش از پیش تأمین کند.
گسترش همکاری‌ها با کشورهای مختلف
خوشبختانه کشور ما در دهه اخیر درزمینه دیپلماسی روند خوبی را طی کرده است رئیس جمهور در دیدار سفرای جدید کشورمان در کشورهای چین، جمهوری آذربایجان، ساحل عاج، مکزیک، کوبا و اروگوئه، با بیان اینکه گسترش همکاری‌ها با کشورهای مختلف، ایران را در برابر فشارها و تکانه‌ها تقویت و مقاوم می‌کند، گفت: شما سفرا در خط مقدم گسترش مناسبات و تعاملات جمهوری اسلامی ایران با جهان هستید.
مسعود پزشکیان در آیین بدرقه سفرای جدید کشورمان در کشورهای چین، جمهوری آذربایجان، ساحل عاج، مکزیک، کوبا و اروگوئه، با بیان اینکه تقویت روابط و گسترش همکاری‌ها با کشورهای مختلف، ایران را در برابر فشارها و تکانه‌ها تقویت و مقاوم می‌کند، اظهار داشت: شما سفرا در خط مقدم گسترش مناسبات و تعاملات جمهوری اسلامی ایران با جهان هستید.
رئیس جمهور با اشاره به اینکه روند روابط ایران با کشورهای محل ماموریت سفرای جدید در مسیر خوبی در حال پیشرفت است، افزود: چین و ایران ظرفیت‌های بسیار مناسبی برای گسترش مناسبات و همکاریهای خود دارند و روابط با جمهوری آذربایجان نیز پس از سفر اخیر بنده به این کشور با یک جهش مثبت روبرو شده است.
پزشکیان اضافه کرد: در زمینه روابط با کشورهای منطقه آفریقا و آمریکای لاتین نیز در جلسات مشورتی سیاست خارجی مباحثی مطرح شده و مقرر شده است که برنامه‌ریزی دقیقی برای تنظیم روابط در این حوزه‌ها بر اساس ظرفیت‌ها و منافع متقابل صورت گیرد.
رئیس جمهور از سفرای جدید کشورمان در این ۶ کشور خواست که هر چه سریع‌تر ارزیابی دقیقی از زمینه‌ها و ظرفیت‌های متقابل برای گسترش روابط ارائه دهند تا بر اساس آنها برنامه‌ریزی دقیقی برای گسترش روابط بر مبنای تامین منافع متقابل انجام شود.
پزشکیان همچنین از سفرا خواست که شناسایی زمینه‌های فعالیت و حمایت از فعالیت شرکت‌های خصوصی ایرانی در کشورهای محل ماموریت را یکی از رئوس فعالیت‌های خود قرار دهند.
با توجه به تحولات منطقه‌ای و جهانی، ایران توانسته است با رویکرد دیپلماسی هوشمندانه، روابط خود را با کشورهای همسایه و منطقه تقویت کند. این تعاملات نه‌تنها موجب افزایش ثبات و امنیت منطقه‌ای شده، بلکه فرصت‌های اقتصادی و تجاری جدیدی را نیز برای ایران و کشورهای همکار فراهم کرده است.
