فاطمه مداح نظری – تنگه هرمز ۱۶۷ کیلومتر طول دارد و عرض آن بین ۹۶ تا ۳۶ کیلومتر در مناطق مختلف متغییر است، باریک‌ترین بخش قابل کشتیرانی آن حدود ۵۴ کیلومتر است. تنگه هرمز دارای یک کانال سه کیلومتری قابل کشتیرانی برای کشتی‌های ورودی و یک کانال سه کلومتری برای خروج کشتی‌ها است. یک سوم کل تولید گاز طبیعی جهان و یک چهارم کل مصرف نفت جهان از این تنگه عبور می‌کند.
تنگه هرمز همچنین محل عبور روزانه ۲۰ میلیون بشکه نفت است که معادل سی درصد کل نفتی است که از طریق دریا جا‌به‌جا میشود. در مجموع روزانه نیم میلیون بشکه از نفت عبوری از خلیج فارس به سمت آمریکای شمالی می‌رود، حدود یک میلیون بشکه از آن به سمت اروپا می‌رود، کمتر از نیم میلیون بشکه به آفریقا می‌رود، دو میلیون بشکه به هند، و چهار و نیم میلیون بشکه به چین می‌رود، شش و نیم میلیون بشکه هم به باقی کشورهای آسیایی صادر میشود. مقصد بخشی از نفت و گازی که از این تنگه می‌گذرد مشخص نیست بنا بر این جمع اعداد به بیست میلیون بشکه نمی‌رسد.
در شرایط عادی این گونه بود که تنگه هرمز را نمی‌توان برای مدتی طولانی مسدود کرد، اما حتی مسدود شدن کوتاه مدت آن هم می‌تواند خطر جدی برای بازارها و همین طور امنیت جهان داشته باشد. اگر کشوری بخواهد تنگه هرمز را ببندد، در واقع در برابر نیروی دریایی آمریکا و اروپا که در تنگه هرمز حضور دارند اعلان جنگ کرده است.
وینسنت لومر، تحلیل‌گر انرژی که برای شبکه داب انرژی می‌نویسد معتقد است که در آمریکا بین این که تنگه هرمز واقعا برای چه مدت می‌تواند بسته باشد اختلاف نظر وجود دارد، برخی تحلیل‌گران خوش‌بین معتقد هستند که هیچ دولتی در منطقه نمی‌تواند بیش از سه روز تنگه هرمز را بسته نگه دارد در حالی که بر خی دیگر اعتقاد دارند در صورت بسته‌شدن تنگه هرمز تمیز کردن مسیر و بازگشایی تا زمان رسیدن به ترافیک معمول این تنگه می‌تواند سه ماه زمان ببرد.
اگر تنگه هرمز برای مدتی طولانی، مثلا برای یک ماه و نیم بسته شود، و بعد از آن ترافیک به وضعیت قبلی برگردد، بازارهای نفتی در کوتاه مدت نمی‌توانند کاهش عرضه را جبران کنند و قیمت نفت به شکل قابل ملاحظه ای افزایش پیدا خواهد کرد. اما بعد از باز شدن تنگه، به دلیل افزایش عرضه قیمت دوباره کاهش پیدا می‌کند یا این که بخشی از نفت تولید شده به ذخایر استراتژیک خارج از منطقه منتقل میشود.
در صورت بسته شدن طولانی مدت تنگه هرمز، برداشت از ذخایر استراتژیک نفت روی دریا یا در انبارها افزایش پیدا خواهد کرد و این مساله به ذخایر نفت فشار بیشتری وارد خواهد کرد. کشورهای عضو آژانس بین‌المللی انرژی می‌توانند در ماه اول توقف عبور کشتی‌ها از تنگه هرمز، تا ۱۴ میلیون بشکه در روز نفت خام از ذخایر خود آزاد کنند. در ماه دوم، این رقم به زیر ۱۳ میلیون بشکه خواهد رسید و فشار بیشتری به بازارها و همین طور به ذخایر نفت خام وارد خواهد کرد و البته قیمت نفت هم افزایش قابل ملاحظه‌ای را تجربه خواهد کرد. یک مرکز مطالعات استراتژیک سعودی به نام مرکز ملک عبدالله معتقد است در صورت بروز چنین وضعیتی قمیت نفت می‌تواند تا ۳۰۰ دلار در هر بشکه افزایش پیدا کند.
تنگه هرمز مسیر حیاتی انتقال نفت و انرژی از خلیج فارس به آب‌های بین‌المللی است؛ حدود ۲۰ درصد نفت دنیا از این گذرگاه عبور می‌کند. هرگونه اختلال می‌تواند تأثیرات گسترده اقتصادی جهانی ایجاد کند .
یکی از مهم‌ترین علل اهمیت تنگه هرمز، چه برای ایران و چه برای تمام دنیا، صادرات بخش محسوس و مهمی از انرژی جهان از طریق این تنگه است. مطابق گفته فریدون برکشلی، رئیس مرکز مطالعات انرژی وین، حدود ۲۵% تا ۳۰% از نفت خام و ۳۰% از گاز مایع دنیا، از طریق تنگه هرمز به سایر نقاط جهان صادر میشود. همچنین منطقه خلیج فارس با دارا بودن ۶۸% منابع نفتی و گازی دنیا، یکی از مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین مناطق در حوزه انرژی در دنیا است.
بر اساس آمار‌های موجود حداقل ۸۸% نفت عربستان سعودی، ۹۰% نفت ایران، ۹۸% نفت عراق، ۹۹% نفت امارات متحده عربی و ۱۰۰% نفت کشورهای کویت و قطر از تنگه هرمز عبور می‌کند که در مجموع می‌توان گفت ۹۰ درصد صادرات نفت تولید کنندگان خلیج فارس توسط تانکر‌های نفتی از این مسیر عبور می‌کند. بیش از ۷۵ درصد نفت وارداتی ژاپن و ۴۲ درصد نفت وارداتی چین نیز از طریق این تنگه ترانزیت میشود. همچنین سالانه ۵٠ هزار فروند کشتی از تنگه استراتژیک هرمز عبور می‌کنند که از این تعداد ١٧ هزار فروند شناور‌های نفت‌کش است. در زمینه اقتصاد غیرنفتی نیز کشتی‌های حامل غلات، سنگ معدن، شکر و محصولات دیگر نیز از طریق این کریدور حیاتی خلیج فارس و بندر‌های حاشیه آن مانند بندر دوبی می‌گذرند.
تهدید به بستن تنگه هرمز مسبوق به سابقه و مختص شرایط حاد است. علاوه بر دوره جنگ تحمیلی، ایران در سال 2011 و در بحبوحه تحریم‌ها نیز چنین تهدیدی کرد و جامعه جهانی این تهدید را جدی گرفت و عقب نشینی کرد.
آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به خوبی می‌دانند کوچکترین تحرک در تنگه هرمز، (نه حتی بستن آن)، باعث افزایش قیمت نفت و بنزین و بالا بردن هزینه های این کشورها خواهد شد.
توانایی نظامی ایران برای بستن تنگه هرمز
ایران با داشتن نیروهای مسلح قدرتمند و به‌ویژه نیروی دریایی سپاه پاسداران، توانایی ایجاد اختلال در عبور و مرور کشتی‌ها از این تنگه را دارد. برخی از مهم‌ترین ابزارهای ایران برای این کار عبارتند از:
ناوگان دریایی و قایق‌های تندرو
نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دارای ناوگان گسترده‌ای از قایق‌های تندرو با قابلیت حمل راکت، اژدر و موشک‌های ضد کشتی است. این قایق‌ها با سرعت و قدرت مانور بالا می‌توانند در عملیات‌های ناگهانی علیه کشتی‌های عبوری مورد استفاده قرار گیرند.
بر اساس گزارش‌ها، ایران دارای صدها قایق تندرو مسلح به موشک‌های ضدکشتی و اژدر است که می‌توانند در عملیات‌های نامتقارن دریایی مؤثر باشند.
مین‌گذاری دریایی
ایران می‌تواند با استفاده از مین‌های دریایی مسیرهای عبور کشتی‌ها را مسدود یا ناامن کند، همان‌طور که در جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸) این تاکتیک به کار گرفته شد.
یکی از مؤثرترین روش‌های مسدود کردن مسیرهای دریایی، مین‌گذاری در آبراه‌های بین‌المللی است. ایران دارای انواع مین‌های دریایی پیشرفته است که می‌توانند مسیرهای اصلی عبور کشتی‌ها را ناامن کرده و تردد آن‌ها را مختل کنند.
تخمین‌ها نشان می‌دهد که ایران دارای هزاران مین دریایی است که می‌تواند برای مسدودسازی مسیرهای کشتیرانی استفاده شود.
موشک‌های ضد کشتی و سامانه‌های دفاعی
ایران دارای مجموعه‌ای از موشک‌های بالستیک و کروز ضد کشتی، از جمله نور، قادر، خلیج فارس و ذوالفقار است که می‌توانند اهداف متحرک را در دریا مورد حمله قرار دهند. این موشک‌ها که از سواحل جنوبی ایران شلیک می‌شوند، توانایی انهدام کشتی‌های جنگی و تجاری را دارند.
موشک بالستیک خلیج فارس ضدکشتی با برد حدود ۳۰۰ کیلومتر و سرعت بالا که توانایی هدف‌گیری دقیق ناوهای دشمن را دارد.
موشک کروز نور ضدکشتی با برد تقریبی ۱۲۰ کیلومتر که قابلیت شلیک از سکوهای مختلف را دارد.
با توجه به توانمندی‌های مذکور، ایران از ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای ایجاد اختلال یا مسدودسازی تنگه هرمز برخوردار است. این قابلیت‌ها شامل ناوگان قایق‌های تندرو، مین‌های دریایی، موشک‌های ضدکشتی، زیردریایی‌ها، پهپادها و نیروهای ویژه میشود که در مجموع می‌توانند تهدیدی جدی برای تردد دریایی در این منطقه باشند.
سرتیپ اسماعیل کوثری، عضوکمیسیون امنیت ملی مجلس گفته است که بستن تنگه هرمز در دست بررسی است و ایران با قاطعیت کامل تصمیم مناسب را خواهد گرفت.
کوثری اعلام کرد که باوجود فشارها و تهدیدها علیه صادرات نفت ایران، بسته شدن تنگه هرمز بررسی شده و طرح‌های لازم در جریان است و ایران با قاطعیت تصمیم خواهد گرفت. او افزود که ایران با اراده‌ای کامل و هماهنگ با رهبری، تصمیم درست را در زمان مناسب اجرا خواهد کرد .
سردار تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه در گذشته نیز گفته بود که ایران توانایی نظامی بستن تنگه هرمز را دارد، اما تا زمانی که تأمین منافع ملی با استفاده صلح‌آمیز از این راه میسر باشد، اقدامی صورت نخواهد گرفت .
در زمان ریاست‌جمهوری حسن روحانی (۱۳۹۷)، کوثری تهدید کرد که اگر آمریکا صادرات نفت ایران را «به صفر» برساند، ایران جلوی عبور نفت کشورهای دیگر از تنگه را خواهد گرفت و آن را عملی خواهد کرد.
