فاطمه مداح نظری – الان چند سالی می شود که گرد و غبار مهمان ناخوانده قمی هاست و مشکلات زیادی را برای شهر و شهروندان فراهم کرده است. این مهمان ناخوانده بسیاری از روزها را به تعطیلی کشانده و خدمات دهی به مردم را با مشکلات زیادی مواجه ساخته است.
پیام های هشدار و سطح نارنجی، و قهوه ای به خبری آشنا برای مردم قم تبدیل شده که به عاملی برای بحران در قم بدل شده است و ریه های مردم شهر را سنگین کرده است.
مدیرکل امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با اشاره به بروز گردو غبار در قم ،علت اصلی بروز گرد و غبار دراین استان را کمبود آب عنوان کرده است. علت اصلی بروز گرد و غبار در استان قم، خشکسالی‌های گسترده و قطع حقابه های زیست محیطی است. باید برای پایداری اکوسیستم در قم اقدامات اساسی صورت بپذیرد و دستگاهای ملی باید از طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی در این استان کاملاً حمایت کنند.
تغییر الگوی کشت، افزایش بهره‌وری منابع آبی و جایگزین چرای دام برای جوامع بومی و محلی از مسائلی است که باید به صورت جدی و ضروری مورد پیگیری قرار گیرد و مسئولان آسیب جدی بیابان‌زایی در قم را مورد توجه ویژه قرار دهند.
در شرایط بحرانی‌تر و در روزهای «بسیار ناسالم»، این روند با افزایش موارد بستری بیماران قلبی و ریوی به اوج خود می‌رسد و هزینه‌های گزافی را به سیستم درمانی تحمیل می‌کند؛ هزینه‌هایی که در نهایت از طریق مالیات و حق بیمه، از جیب عموم مردم پرداخت می‌شود.
اما خسارت‌های اقتصادی این بحران به بخش سلامت محدود نمی‌شود و ریشه بهره‌وری اقتصاد شهر، یعنی نیروی کار آن، را هدف قرار می‌دهد. آلودگی هوا با تضعیف سرمایه انسانی، از دو مسیر به اقتصاد ضربه می‌زند. نخست، پدیده غیبت از کار است؛ جایی که کارمندان و کارگران به دلیل بیماری خود یا لزوم مراقبت از فرزندان و سالمندان بیمار، مجبور به گرفتن مرخصی استعلاجی می‌شوند و چرخه‌ی تولید و ارائه خدمات را کند می‌کنند.
مدیرکل سابق حفاظت محیط‌زیست قم نیز گفته است که تعداد روزهای ناسالم در این استان نسبت به سال‌های گذشته افزایش چشمگیری داشته است.
محمدحسین بازگیر افزود: هوای شهر قم در کمتر از چهار ماه گذشته از سال، ۲۷ روز در وضعیت ناسالم قرار داشته است و این یک بحران جدی است.
وی با بیان اینکه این تعداد از روزهای ناسالم بدون احتساب آلودگی‌های شدید مقطعی است که در آمار محاسبه نمی‌شود، خاطرنشان کرد: مقابله با پدیده گرد و غبار در ۳۰ هزار هکتار از کانون های فوق بحرانی در دستور کار دستگاه‌های اجرایی استان قرار دارد.
بازگیر اقدامات دستگاه‌های اجرایی در برابر گستره وسیع کانون‌های گرد غبار در استان قم را بسیار اندک دانست و گفت: بدون تردید این بحران که به زودی دامن‌گیر پایتخت خواهد شد، باید از سوی دستگاه‌های ملی مورد توجه و در اولویت قرار بگیرد.
مدیرکل محیط‌زیست قم با بیان اینکه پیامدهای ناشی از آلودگی محیط‌زیست دیررس هستند، گفت: طبق آمار سالانه بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ قمی بر اثر عوارض ناشی از آلودگی زیست محیطی جان خود را از دست می‌دهند.
سیده مریم محمدی اعلام کرد که این تهدیدها اغلب به‌صورت تدریجی نمایان می‌شود، اما نباید از اهمیت توجه و مقابله با آن‌ها غافل شد.
وی در ادامه با انتقاد از وضعیت مدیریت پسماند در قم گفت: عملکرد نهادهای مسوول در محدوده شهری قابل قبول است، اما وضعیت در خارج از شهر نگران‌کننده و نیازمند بازنگری اساسی است.
وی همچنین پسماندسوزی را یکی از چالش‌های جدی زیست‌محیطی قم عنوان کرد و خواستار اقدامات فوری در این زمینه شد.
محمدی با انتقاد از ادامه استفاده از آب شرب برای آبیاری فضای سبز در قم، افزود: باید استفاده از آب شرب برای آبیاری فضای سبز در این شهر به صفر برسد.
وی بر ضرورت همکاری مدیران، نهادهای دولتی و شهروندان برای حل معضلات زیست‌محیطی تأکید کرد و گفت: ارتقای کیفیت زندگی و تضمین سلامت عمومی مستلزم توجه به محیط زیست و اجرای برنامه‌های پایدار است.
محمدی تاکید نمود که عدم اقدام به‌موقع برای حل معضلات زیست محیطی، سلامت نسل‌های آینده را با بحران‌های جدی مواجه خواهد کرد.
وی با اشاره به سهم بالای فعالیت‌های انسانی در آلودگی هوای استان، گفت: تغییر کاربری اراضی، انباشت نخاله‌های ساختمانی و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، عامل ۳۰ تا ۴۰ درصد از پدیده گرد و غبار در استان است.
محمدی ، با بیان اینکه قم به‌طور متوسط سالانه حدود ۷۰ روز با پدیده گرد و غبار درگیر است، اظهار کرد: بخشی از گرد و غبار استان ارتباطی با کانون‌های بیابانی ندارد و ناشی از مداخلات انسانی در محیط زیست است.
وی افزود: انباشت نخاله‌های ساختمانی، تغییر کاربری باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی به فضاهای ساختمانی و رهاسازی زمین‌های زراعی پس از خشک شدن چاه‌ها از جمله عوامل شهری و انسانی در شکل‌گیری گرد و غبار هستند.
مدیرکل محیط زیست قم با هشدار درباره تداوم این روند گفت: برخی از زمین‌های کشاورزی به دلیل برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی و کاهش شدید سطح آب، از چرخه تولید خارج شده‌اند و این مساله در کنار عوامل اقلیمی، به گسترش بیابان و پدیده گرد و غبار دامن زده‌است.
محمدی ادامه داد: در حالی‌که برداشت مجاز از منابع آبی باید مدیریت شود، آمارها نشان می‌دهد که در استان قم ۱۳۷ درصد بیش‌برداشت از آب‌های زیرزمینی داریم که بسیار نگران کننده‌است.
وی با بیان اینکه بخشی از گرد و غبار قم از بیابان‌های استان‌های همجوار همچون سمنان و اصفهان وارد می‌شود، افزود: مدیریت این پدیده نیازمند همکاری بین استانی و نگاه ملی است، چرا که اگر بیابان‌زایی در قم مهار نشود، تهران و استان مرکزی نیز در آینده تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.
محمدی همچنین پدیده گرد و غبار را یک "مهمان ناخوانده" ندانست و گفت: برخلاف حوادث طبیعی، گرد و غبار عمدتاً ناشی از مداخلات انسانی همچون ساخت سد، حفر چاه‌های عمیق و عدم رهاسازی حقابه‌هاست و باید نسبت به آن با نگاه علمی و مدیریتی برخورد شود.
وی با انتقاد از نبود ممیزی در زمینه چرای دام و کشت‌های پرآب‌بر، تصریح کرد: تا زمانی که الگوی کشت اصلاح نشود، با چاه‌های غیرمجاز برخورد نشود و برداشت بیش از حد از منابع آبی ادامه داشته باشد، نباید انتظار بهبود در وضعیت ریزگردها را داشته باشیم.
مدیرکل محیط زیست قم در پایان خاطرنشان کرد: برای مدیریت این شرایط باید از ابزارهای قهری و تشویقی به‌طور توأمان بهره گرفت و همه دستگاه‌های متولی موظفند برای بهبود وضعیت کانون‌های گرد و غبار و بیابان‌ها اقدام عملی انجام دهند.
