زهره مهرنوروزی- در خانواده های ایرانی یک هفته مانده به یلدا خانواده ها در تکاپوی یک شب مهمانی هستند یک شب خاص و به یاد ماندنی که اقوام ایرانی در خانه خیشاوندان خود می روند و گستردن سفره پذیرایی این شب را گرامی می دارند. یلدا یکی از جشن های هویت ملی مردم ایران است. در عصر اتقلاب تکنولوژی هویت ملی، تنها یک واژه نیست. این مفهوم، روح جمعی یک ملت است؛ حافظه تاریخی، زبان، فرهنگ، ارزشها، نمادها و آرمانهایی است که ما را به هم پیوند میدهد. هویت ملی، همان ریشهای است که در خاک تاریخ تنیده شده و شاخسار آن در افق آینده گسترده است. این هویت، همواره در معرض تهدید است. رسانههای جهانی، زبان و فرهنگ بومی ما را به حاشیه میرانند. روایتهای تحریفشده، تاریخ ما را از ما میربایند. و گاه، خود ما با بیتوجهی یا بهرهبرداری ابزاری، به تضعیف این گوهر گرانبها دامن میزنیم.
در دیدگاههای رهبری هویت ملی ایرانی ریشه در دین اسلام، زبان فارسی، شعر، خط، و غیرت ملی دارد. رهبری معتقد است هویت، خمیرمایه فرهنگ است و غیرت ملی بدون هویت ملی شکل نمیگیرد. معنویت، اخلاق، دانش، لباس محلی، معماری و ورزش قهرمانی، همگی عناصر سازنده این هویتاند. این نگاه، هویت ملی را نهفقط یک امر فرهنگی، بلکه مبنای مقاومت، استقلال و عزت ملی میداند. در ادامه با خانم اعظم یوسفی کارشناس ارشد مردم شناسی و مهدی درودگر کارشناس ارشد علوم سیاسی در خصوص جایگاه هویت ملی به گفتگو نشستیم.
اعظم یوسفی کارشناس ارشد مردم شناسی در این باره گفت: هویت ملی هر ملت، همچون ستون فقرات فرهنگی و اجتماعی آن، نقش تعیینکنندهای در شکلدهی به مسیر پیشرفت دارد و بدون فهم درست و عمیق از آن، برنامهریزیهای توسعهای هرگز کامل نخواهند بود.
وی افزود: ایران با تاریخ و تمدنی چند هزارساله، از ظرفیتهای منحصر به فردی در عرصه هویت ملی برخوردار است که اگر به درستی بازشناسی و تقویت شود، میتواند موتور محرکه پیشرفت کشور باشد.
اهمیت هویت ملی در پیشرفت کشور
یوسفی با تأکید بر این که هویت ملی تنها محدود به تاریخ و جغرافیا نیست، گفت: هویت ملی ترکیبی از فرهنگ، زبان، آداب و رسوم، تاریخ مشترک و باورهای اجتماعی است. این هویت نه تنها در حفظ انسجام اجتماعی اهمیت دارد، بلکه در ایجاد حس تعلق و انگیزه در جامعه برای توسعه و نوآوری نیز نقش دارد.
این پژوهشگرافزود: گاهی تصور میشود که توسعه صرفاً به سرمایهگذاری اقتصادی یا تکنولوژی مربوط است، اما تجربه جهانی نشان میدهد که توسعه بدون پشتوانه فرهنگی و هویتی پایدار نخواهد بود.
وی با اشاره به مثالهای تاریخی از ملتهایی که هویت ملی خود را فراموش کردهاند، اظهار کرد: ملتهایی که هویت خود را از دست دادهاند، حتی اگر منابع اقتصادی قابل توجهی داشته باشند، در بلندمدت با بحران انسجام اجتماعی و ضعف در توسعه مواجه شدهاند.
یوسفی افزود: ایران، با وجود فشارهای خارجی و تحولات متعدد تاریخی، توانسته است هویت ملی خود را حفظ کند و این یکی از دلایل ماندگاری و قدرت اجتماعی کشور است. هویت ملی ایرانی دارای ویژگیهای ترکیبی و چندلایه است. این هویت نه تنها ریشه در فرهنگ و تاریخ کهن ایران دارد، بلکه با دین، اخلاق و نظام ارزشهای اجتماعی نیز پیوند خورده است.
این استاد دانشگاه افزود: این ویژگی ترکیبی باعث شده است که هویت ملی ایرانی، انعطافپذیر و در عین حال پایدار باشد، و بتواند در مواجهه با تغییرات اجتماعی و سیاسی مقاومت کند.
وی همچنین تأکید کرد: یکی از نکات مهم در فهم هویت ملی ایران، توجه به نقش زبان و ادبیات است. زبان فارسی، علاوه بر نقش ارتباطی، حامل ارزشها و مفاهیم فرهنگی عمیق است که هویت ایرانی را بازتولید میکند.
در ادامه مهدی درودگر کارشناس ارشد علوم سیاسی افزود: ادبیات و هنر ایرانی نیز همواره به تقویت حس تعلق ملی کمک کرده و میتواند به عنوان ابزار نرم توسعه فرهنگی و اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد.
هویت ملی و انسجام اجتماعی
وی گفت: انسجام اجتماعی بدون وجود هویت ملی محکم، آسیبپذیر است. جامعهای که اعضای آن خود را بخشی از یک هویت مشترک نمیدانند، نمیتواند در مواجهه با چالشهای اقتصادی، سیاسی یا امنیتی متحد عمل کند.
درودگر تصریح کرد: بر همین اساس، سیاستهای توسعهای باید همواره با توجه به تقویت هویت ملی طراحی شوند، تا جامعه در مسیر پیشرفت پایدار حرکت کند. هویت ملی تنها یک مسئله نظری یا فرهنگی نیست؛ بلکه عملیاتی است و باید در همه حوزههای اجتماعی، آموزشی و رسانهای بازتاب داشته باشد. بدون این بازتاب، سرمایه اجتماعی لازم برای توسعه شکل نخواهد گرفت.
درودگرگفت: سرمایهگذاری و کارآفرینی تنها با انگیزههای اقتصادی پایدار نمیمانند. وقتی افراد احساس تعلق به جامعه و هویت ملی خود داشته باشند، انگیزه برای تلاش، نوآوری و مشارکت در پروژههای توسعهای افزایش مییابد.
وی افزود: این موضوع نشان میدهد که هویت ملی یک سرمایه غیرمادی، اما تعیینکننده برای پیشرفت اقتصادی کشور است. تجارب کشورهای پیشرفته نشان میدهد که هویت ملی قوی، بستر مناسبی برای جذب و نگهداشت نیروی انسانی ماهر، فراهم میکند. وقتی افراد حس کنند در جامعهای با هویت مشترک زندگی میکنند، انگیزه برای مشارکت در تولید و توسعه نیز افزایش مییابد.
چالشها در مسیر تقویت هویت ملی
این محقق با اشاره به برخی چالشهای موجود در تقویت هویت ملی ایران، گفت: یکی از چالشها، تاثیر رسانهها و جریانهای فرهنگی خارجی است که میتواند هویت ملی را تضعیف کند. این امر نیازمند توجه به سیاستهای فرهنگی و رسانهای هوشمند است. با این حال، فرصتهای بسیار زیادی نیز وجود دارد. ایران با وجود جمعیت جوان و تحصیلکرده، ظرفیت بالایی برای بازتولید و تقویت هویت ملی دارد.
وی افزود: آموزش، رسانه، هنر و ادبیات میتوانند به صورت هدفمند در تقویت هویت ملی ایفای نقش کنند. وقتی هویت ملی تقویت شود، همه برنامههای توسعهای کشور اثربخشی بیشتری خواهند داشت.
درودگربه نقش دانشگاهها و نظام آموزشی در تقویت هویت ملی اشاره کرد و گفت: دانشگاهها باید علاوه بر آموزش مهارتهای علمی، به بازشناسی و تقویت هویت ملی دانشجویان نیز بپردازند. این کار به شکلگیری نسل آیندهای کمک میکند که هم علم و تخصص دارد و هم به ارزشها و هویت ملی خود پایبند است. این نسل میتواند موتور محرکه توسعه پایدار و پیشرفت ایران باشد.
وی افزود: برنامههای فرهنگی و علمی دانشگاهها باید با رویکرد ایرانشناختی طراحی شود و دانشجویان را با تاریخ، فرهنگ و ارزشهای ایران آشنا کند تا حس تعلق و مسئولیت اجتماعی در آنها شکل بگیرد.
درودگر گفت: سیاستگذاران باید در همه تصمیمگیریها، هویت ملی را مدنظر قرار دهند. سیاستهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی امنیتی باید با توجه به تقویت انسجام و هویت ملی طراحی شوند. بیتوجهی به هویت ملی در سیاستگذاری میتواند باعث شکست پروژههای توسعهای شود، حتی اگر منابع مالی و انسانی کافی در دسترس باشد.
این محقق افزود: تجربه کشورهای موفق نشان میدهد که هویت ملی قوی، پایهای برای سیاستهای موفق داخلی و خارجی است. کشورهایی که هویت ملی خود را تقویت کردهاند، در مواجهه با چالشها و بحرانها، تابآوری بالاتری داشتهاند.
این پژوهشگردر ادامه به اهمیت رسانهها در تقویت یا تضعیف هویت ملی اشاره کرد و گفت: رسانهها و فضای مجازی نقش بسیار مهمی در شکلدهی به هویت جمعی دارند. رسانهای که بتواند تاریخ، فرهنگ و دستاوردهای ملی را به شکل جذاب و صحیح منتقل کند، میتواند حس تعلق ملی را تقویت کند. متأسفانه گاهی رسانهها بدون توجه به اهمیت هویت ملی، ارزشهای فرهنگی را نادیده میگیرند یا تصاویر تحریفشدهای ارائه میدهند که میتواند اثرات منفی بر نسل جوان داشته باشد.
وی تأکید کرد: برنامههای رسانهای و محتوای فرهنگی باید با دقت طراحی شود تا نه تنها سرگرمی، بلکه آموزش و تقویت هویت ملی را نیز پوشش دهد. رسانههای ملی باید سرمایه اجتماعی کشور را از طریق بازشناسی هویت ملی تقویت کنند.
هویت ملی و هویت منطقهای
درودگربا بیان این نکته که هویت ملی با هویتهای محلی و منطقهای تضاد ندارد، گفت: هویت ملی ایران شامل تمام هویتهای قومی، مذهبی و محلی است. ما باید یاد بگیریم که هویت ملی، تلفیقی و جامع است و جایگزین هویتهای محلی نمیشود بلکه آنها را غنیتر میکند.
وی افزود: گاهی برخی تصور میکنند که هویت ملی، هویت یکسان و خشک است، در حالی که ایران نمونهای از هویت ترکیبی است که میتواند تنوع را در درون خود حفظ کند و در عین حال وحدت ملی را تضمین کند. به همین دلیل سیاستهای توسعه باید همزمان با تقویت هویت ملی، به هویتهای محلی و فرهنگی نیز احترام بگذارند تا انسجام اجتماعی تقویت شود.
این محقق گفت: نسل جوان آینده کشور است و آینده توسعه به دست آنها رقم خواهد خورد. اگر این نسل هویت ملی خود را ندانند یا نسبت به آن بیتفاوت باشند، توسعه پایدار محقق نخواهد شد. آموزش رسمی و غیررسمی، فعالیتهای فرهنگی و هنری، و برنامههای اجتماعی باید به نسل جوان کمک کنند تا هویت ملی خود را به شکل عملی در زندگی روزمره تجربه کنند.
این محقق افزود: نسل جوان باید بداند که پیشرفت اقتصادی، فناوری و علمی بدون پشتوانه هویتی پایدار نمیماند. جوانانی که هویت خود را میفهمند و به آن افتخار میکنند، انگیزه بیشتری برای کار و تلاش خواهند داشت.
درودگربا تأکید بر اهمیت مشارکت اجتماعی گفت: هویت ملی قوی، مشارکت اجتماعی فعال را به دنبال دارد. وقتی مردم احساس کنند، بخشی از یک ملت با تاریخ و فرهنگ مشترک هستند، در مسائل اجتماعی و تصمیمگیریهای جمعی مشارکت میکنند. از همین رو، بازشناسی هویت ملی یک ضرورت استراتژیک برای توسعه اجتماعی و سیاسی کشور است و نادیده گرفتن آن میتواند انسجام جامعه را به خطر بیندازد.
وی گفت: در پروژههای توسعهای، نباید فقط به شاخصهای اقتصادی یا فناوری توجه کرد. شاخصهای فرهنگی و اجتماعی نیز باید لحاظ شود تا هویت ملی به عنوان یک دارایی غیرمادی، در مسیر پیشرفت به کار گرفته شود.
هویت ملی و امنیت ملی
وی گفت: هویت ملی، پایهای برای امنیت کشور است. وقتی مردم هویت ملی خود را بشناسند و به آن پایبند باشند، کشور در مقابل تهدیدات داخلی و خارجی تابآوری بیشتری خواهد داشت. امنیت اجتماعی و امنیت ملی بدون انسجام هویتی، شکننده و آسیبپذیر خواهد بود.
این پژوهشگربا تأکید بر اهمیت استمرار توجه به هویت ملی در فرآیند توسعه و پیشرفت ایران گفت: هویت ملی، موتور محرکه پیشرفت و توسعه کشور است. این هویت باید در همه ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تقویت شود تا ایران بتواند مسیر پیشرفت پایدار و مستمر را طی کند. در نهایت، هویت ملی چیزی است که ایرانیان را در همه دورانها متحد کرده و خواهد کرد و بدون آن هیچ برنامه توسعهای موفق نخواهد بود.
وی گفت: برگزاری نشستهایی مانند این، فرصتی ارزشمند برای بازشناسی و تبادل نظر درباره هویت ملی و نقش آن در پیشرفت ایران است و امیدوارم این گفتگوها به سیاستگذاریها و اقدامات عملی منجر شود.
با نگاه راهبردی به هویت ملی می توان گفت، هویت ملی با تقویت حس تعلق مکانی، وطندوستی، دفاع از تمامیت ارضی، و روحیه خودباوری، نقش مستقیمی در تقویت انسجام اجتماعی وافزایش مشارکت عمومی و مقبولیت نظام سیاسی ایفا میکند هویت ملی یکی از ارکان اصلی قدرت ملی در ابعاد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و دفاعی است.
