زهره نعلبندی
شاخه سبز- این روزها ترافیک به یکی از مشکلات اصلی شهر قم تبدیل شده که با اجرای قاطعانه طرحهای زیرساختی بلندمدت مانند مترو و نوسازی ناوگان، میتوان قم را به شهری با کمترین ترافیک، پاکترین هوا و بالاترین سطح خدمات حملونقل برای شهروندان و زائرین تبدیل کرد.
به گزارش خبرنگار شاخه سبز، شهر قم به عنوان یکی از مهمترین قطبهای مذهبی و توریستی ایران، نقشی حیاتی در ابعاد فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشور ایفا میکند. این شهر با دارا بودن حرم مطهر حضرت معصومه (س) و حوزه علمیه بزرگ، سالانه پذیرای میلیونها زائر داخلی و خارجی است. رشد فزاینده جمعیت شهری و افزایش مستمر حجم سفرهای زیارتی و درونشهری، چالشهای جدیدی را در حوزه حملونقل و ترافیک ایجاد کرده است.
مدیریت ناکارآمد ترافیک نه تنها منجر به اتلاف وقت، افزایش هزینههای اقتصادی و کاهش بهرهوری شهروندان میشود، بلکه به طور مستقیم بر کیفیت محیط زیست شهری، بهویژه آلودگی هوا، تاثیر مخرب میگذارد. بنابراین، تدوین یک برنامه جامع و پایدار برای بهبود زیرساختها و ساماندهی حملونقل در قم، از اولویتهای اساسی مدیریت شهری است.
زیرساختهای حملونقل عمومی در قم، مانند بسیاری از کلانشهرهای در حال توسعه ایران، با کمبودها و ضعفهایی روبرو هستند که پاسخگویی به تقاضای فزاینده را دشوار میسازد.
شبکه اتوبوسرانی هسته اصلی حملونقل عمومی درونشهری قم را تشکیل میدهد. با این حال، پوششدهی این شبکه، بهویژه در مناطق جدیدالاحداث و مسیرهای منتهی به حرم مطهر، هنوز با مطلوب فاصله دارد. یکی از مشکلات اصلی، فرسودگی بالای ناوگان موجود است. بسیاری از اتوبوسها عمر مفید خود را گذراندهاند که این امر علاوه بر افزایش هزینههای نگهداری، منجر به افزایش انتشار آلایندهها شده است. ظرفیت اسمی ناوگان اغلب در ساعات پیک ترافیک و مناسبتهای خاص (مانند اعیاد و ایام شهادت) پاسخگوی حجم عظیم مسافران نیست.
در حال حاضر، قم فاقد یک سیستم حملونقل ریلی شهری کارآمد (مانند مترو یا قطار شهری) است. این خلاء، بار سنگینی را بر دوش سیستم حملونقل سطحی (اتوبوس و تاکسی) تحمیل میکند. طرحهای متعددی برای توسعه مترو و قطار شهری در سالهای گذشته مطرح شده است، اما پیشرفت این پروژهها به دلیل کمبود منابع مالی و پیچیدگیهای فنی، کند بوده است. زیرساختهای ریلی موجود بیشتر محدود به خطوط ریلی برونشهری (راهآهن سراسری) است که نقش مستقیمی در جابهجایی روزانه درونشهری ندارند.
ناوگان تاکسیرانی، بهویژه تاکسیهای خطی، نقش مهمی در جابهجاییهای کوتاه و دسترسی به نقاطی دارند که اتوبوسها پوشش نمیدهند. با این وجود، رفتار ترافیکی برخی رانندگان تاکسی و عدم رعایت دقیق مسیرها، بهویژه در اطراف حرم، گاهی اوقات به پیچیدگی ترافیک میافزاید. همچنین، استفاده از سامانههای حملونقل اشتراکی اینترنتی نیز بهدلیل
عدم مدیریت یکپارچه، باعث افزایش تعداد خودروهای شخصی در معابر شده است.
چالشهای حملونقل قم ناشی از تلاقی چندین عامل ساختاری و جمعیتی است که تاثیر رشد جمعیت شهری و زائرین بر بار ترافیکی یکی از این عوامل است.
رشد مداوم جمعیت شهری قم به همراه ورود سالانه میلیونها زائر، به معنای افزایش تصاعدی حجم سفرها است. تمرکز شدید سفرهای زیارتی در هسته مرکزی شهر (اطراف حرم مطهر) باعث ایجاد گلوگاههای ترافیکی مزمن شده است. این تمرکز، اغلب منجر به انسداد مسیرها و کاهش سرعت متوسط جریان ترافیک در ساعات اوج میشود.
یکی از جدیترین پیامدهای ترافیک سنگین، آلودگی هوا است. ترافیک متراکم به معنای توقف و حرکت مکرر خودروهاست که مصرف سوخت و تولید آلایندهها را به شدت افزایش میدهد. فرسودگی ناوگان اتوبوسرانی و تاکسیرانی که عمدتا از سوختهای فسیلی استفاده میکنند، این مشکل زیستمحیطی را تشدید میکند.
برخلاف رشد سریع شهر در طول دو دهه اخیر، توسعه زیرساختهای حملونقل، بهویژه توسعه شبکه معابر و ساماندهی پارکینگها، نتوانسته است همگام با این رشد پیش برود. عدم توسعه کافی شبکه حملونقل عمومی و کمبود پارکینگهای طبقاتی یا حاشیهای، شهروندان را به استفاده از خودروی شخصی سوق میدهد و چرخه معیوب ترافیک را تقویت میکند.
برای مقابله با این چالشها، رویکردی چندوجهی و بلندمدت لازم است که نخست توسعه حملونقل عمومی و نوسازی ناوگان است که اجرای سریع طرحهای جایگزینی اتوبوسهای فرسوده با مدلهای کممصرف و استاندارد ضروری است.
همچنین تسریع در پروژههای ریلی و اولویتبخشی به تکمیل فازهای اولیه مترو و قطار شهری بهعنوان راهکاری مؤثر برای جابهجایی حجم انبوه مسافران بین نقاط اصلی شهر و اطراف حرم محسوب میشود.
توسعه پارکینگهای حاشیهای و سیستمهای پارک و سفرو احداث پارکینگهای بزرگ در ورودیهای اصلی شهر و در حاشیه کمربندیها، همراه با ارائه خطوط اتوبوس ویژه برای انتقال مسافران از این پارکینگها به مرکز شهر (حرم مطهر) موجب کاهش انگیزه ورود خودروهای شخصی به هسته مرکزی میشود.
علاوه بر این قم به دلیل ماهیت زیارتی خود، پتانسیل بالایی برای پیادهروی دارد.
ایجاد مسیرهای اختصاصی دوچرخه در طول مسیرهای اصلی و تبدیل خیابانهای فرعی منتهی به حرم به پیادهراههای جذاب و ایمن، میتواند سهم سفرهای کوتاه را از خودروی شخصی به وسایل غیرموتوری تغییر دهد.
شهر قم در آستانه یک تحول بزرگ در مدیریت شهری قرار دارد. ترافیک و آلودگی هوا، تهدیدی جدی برای آسایش شهروندان و جذب زائرین پایدار است. رفع این چالشها نیازمند خروج از رویکردهای سنتی و اتخاذ یک رویکرد یکپارچه شهری است که در آن توسعه حملونقل عمومی مدرن، مدیریت هوشمندانه تقاضای سفر و سرمایهگذاری بر زیرساختهای پیادهمحور همزمان اجرا شوند.
