هشدار کارشناسان ؛
مهندس رضوی : در حالی که میانگین فرونشست در جهان حدود ۲ میلیمتر در سال است و اعداد بالای ۴ میلیمتر بحرانی تلقی میشوند، در برخی دشتهای ایران شاهد فرونشست تا ۳۶ سانتیمتر هستیم که این وضعیت نه تنها بحرانی، بلکه «فوق بحرانی» است.
شاخه سبز - کارشناسان در نشست بحران آب استان قم با هشدار نسبت به تشدید پدیده «فرونشست زمین»، خواستار توقف فوری توسعه شبکه فاضلاب در بافت قدیم شهر و مناطق آبرفتی و نفوذپذیر استان شدند و بر لزوم جلوگیری از برداشت بیرویه از منابع آبهای زیرزمینی تأکید کردند.
به گزارش شاخه سبز ، دویست و چهل و هفتمین نشست از سلسله نشستهای هماندیشی کانون هماندیشی تعالی و توسعه استان قم(اتاق فکر) با موضوع «بررسی کمآبی، تغییر اقلیم، بازچرخانی آب و عوامل مؤثر در فرونشست زمین در استان قم» با حضور مدیران عامل حوزه آب و فاضلاب استان، اساتید دانشگاه و صاحبنظران در دانشگاه طلوع مهر برگزار شد.
در ابتدای این نشست، مهندس سیدحسن رضوی، از مدیران سابق استان قم و کارشناس حوزه آب، با اشاره به ابعاد جهانی تغییر اقلیم اظهار داشت: بر اساس گزارشهای سازمان ملل متحد، از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۵۰ میلادی، مخاطرات اقلیمی به عنوان مهمترین چالش پیش روی جهان معرفی شدهاند.
وی افزود: در حالی که میانگین افزایش دمای زمین در سطح جهانی حدود ۱.۵ درجه سانتیگراد است، این شاخص در منطقه خاورمیانه به حدود ۳ درجه و متأسفانه در ایران به حدود ۴ درجه رسیده است. این افزایش دما پیامدهای سنگینی همچون تغییر الگوهای بارش، افزایش تبخیر و تشدید دورههای خشکسالی را به همراه داشته است.
رضوی با بیان اینکه کشور در شرایط کمسابقه آبی قرار دارد، تصریح کرد: ایران اکنون ششمین سال متوالی خشکسالی را پشت سر میگذارد که این تداوم خشکی در یک قرن اخیر بیسابقه بوده است. آمارها نشان میدهد میانگین بارندگی سالانه کشور از حدود ۲۵۶ میلیمتر به حدود ۲۲۰ میلیمتر کاهش یافته که زنگ خطری جدی برای منابع آبی است.
این کارشناس حوزه آب خاطرنشان کرد: خشکسالی و سیلاب دو روی یک سکه هستند؛ به این معنا که تغییر اقلیم باعث شده در کنار دورههای طولانی خشکی، شاهد وقوع بارشهای شدید، ناگهانی و سیلآسا در بازههای زمانی کوتاه باشیم که مدیریت منابع آب را دشوارتر میکند.
فرونشست زمین؛ زلزله خاموش در دشتهای ایران
مهندس رضوی در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع نگرانکننده فرونشست زمین پرداخت و گفت: تفاوت اصلی ایران با بسیاری از کشورهای جهان، وابستگی بیش از حد به منابع آب زیرزمینی است که عامل اصلی فرونشست زمین محسوب میشود.
وی با ارائه آماری تکاندهنده هشدار داد: در حالی که میانگین فرونشست در جهان حدود ۲ میلیمتر در سال است و اعداد بالای ۴ میلیمتر بحرانی تلقی میشوند، در برخی دشتهای ایران شاهد فرونشست تا ۳۶ سانتیمتر هستیم که این وضعیت نه تنها بحرانی، بلکه «فوق بحرانی» است.
سخنران نشست با انتقاد از وضعیت بازچرخانی آب در کشور گفت: در بسیاری از کشورهای توسعهیافته، آب چندین بار بازچرخانی و استفاده مجدد میشود، اما این شاخص در ایران به طور متوسط تنها یک تا دو بار است که نشاندهنده ظرفیتهای مغفول مانده در این بخش است.
رضوی راهکارهایی مانند آبخیزداری، آبخوانداری و مهار سیلاب در بالادست حوضهها را از مهمترین راهبردهای سازگاری با شرایط فعلی دانست و تأکید کرد: شاهکلید عبور از بحران آب، «مدیریت مصرف» است؛ به ویژه در بخش کشاورزی که بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد منابع آبی کشور را میبلعد. بدون اصلاح الگوی کشت و ارتقای بهرهوری در این بخش، مدیریت تنش آبی امکانپذیر نخواهد بود.
گفتنی است در ادامه این نشست، مدیران عامل شرکتهای آب منطقهای و آب و فاضلاب استان قم به ارائه گزارشهای تخصصی از وضعیت منابع آبی استان و چالشهای پیش رو پرداختند.
فاصله معنادار قم با کلانشهرهای پیشرو در پوشش شبکه فاضلاب/ فرسودگی ۲۴۰ کیلومتر از شبکه موجود
مهندس نظرزاده، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم نیز در این جلسه با تشریح آخرین وضعیت زیرساختهای فاضلاب این استان، اعلام کرد: شهر قم از نظر شاخص پوشش شبکه فاضلاب شهری در وضعیت متوسط کشوری قرار دارد و برای رسیدن به سطح مطلوب و استاندارد کلانشهرهای پیشرو، نیازمند توسعه گسترده شبکه و جهش در سرمایهگذاری است.
نظرزاده با استناد به شاخصهای آماری وزارت نیرو اظهار داشت: متوسط پوشش فاضلاب شهری در کشور از ۴۰ درصد در سال ۱۳۹۲ به حدود ۵۶ درصد در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است که نشاندهنده روندی رو به رشد اما تدریجی است. در این میان، شهر قم نیز با پوشش حدود ۴۲ درصدی جمعیت، در محدوده میانگین کشوری قرار دارد اما فاصله آن با میانگین ۷۶ درصدی کلانشهرها محسوس است.
وی در مقایسه وضعیت قم با سایر کلانشهرها افزود: در حال حاضر شهرهایی مانند رشت با پوشش کامل شبکه، اصفهان با ۹۸ درصد و تبریز با ۸۷ درصد در جایگاههای بسیار بالاتری قرار دارند و قم برای جبران این عقبماندگی نیازمند تلاش مضاعف است.
مدیرعامل آبفای قم با بیان اینکه جمعآوری و دفع بهداشتی فاضلاب از مهمترین شاخصهای توسعهیافتگی شهری و مطالبات اصلی مردم است، گفت: تاکنون حدود ۱۰۷۰ کیلومتر شبکه جمعآوری و ۴ تصفیهخانه با ظرفیت ۱۲۰ هزار مترمکعب در شبانهروز در شهر قم احداث شده است.
وی تصریح کرد: برای پاسخگویی به نیاز جمعیت پیشبینی شده ۱ میلیون و ۶۰۰ هزار نفری در افق ۱۴۱۵، اجرای بیش از ۱۰۴۵ کیلومتر شبکه جدید و احداث تصفیهخانههایی با ظرفیت حدود ۲۵۰ هزار مترمکعب در شبانهروز ضروری است.
چالشهای اساسی: از فرسودگی شبکه تا محدودیت اعتبارات
نظرزاده در تشریح چالشهای پیشروی صنعت آب و فاضلاب استان گفت: فرسودگی بیش از ۲۴۰ کیلومتر از شبکه موجود، محدودیت شدید اعتبارات عمرانی، تکمیل شدن ظرفیت خطوط انتقال و تصفیهخانههای فعلی، و توسعه محدودههای جدید شهری بدون پیشبینی زیرساختهای فاضلاب از جمله مشکلات اساسی است که منجر به پسزدگی فاضلاب در برخی مناطق شهری میشود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب قم با اشاره به اهمیت حیاتی بازچرخانی آب در اقلیم خشک قم بیان داشت: سالانه حدود ۳۹ میلیون مترمکعب پساب در تصفیهخانههای فاضلاب شهر قم تولید میشود. اگرچه قرارداد واگذاری بخش قابل توجهی از این پساب منعقد شده است، اما در حال حاضر کمتر از ۵ میلیون مترمکعب آن در بخش صنعت و فضای سبز مورد استفاده قرار میگیرد و بخش عمدهای از این منبع ارزشمند بدون استفاده مؤثر دفع شده و یا صرفاً به مصارف کشاورزی سنتی میرسد.
مهندس نظرزاده در پایان با تاکید بر راهبردهای مدیریتی برای عبور از چالشها گفت: توسعه استفاده مجدد از پساب، جلب مشارکت بخش خصوصی و افزایش اعتبارات ملی راهگشای مشکلات فعلی است.
وی همچنین در خصوص سیاست توسعه شبکه خاطرنشان کرد: در مناطقی از شهر که دفع فاضلاب به روشهای سنتی (چاه جذبی) با مشکل فنی و زیستمحیطی مواجه نیست، فعلاً برنامهای برای احداث شبکه نداریم و اولویت و تمرکز اصلی شرکت آب و فاضلاب، اجرای شبکه در شهرهای جدیدالاحداث و بافتهایی است که با مشکل حاد دفع فاضلاب روبهرو هستند.
